D VİTAMİNİ
D vitamini, vücuda bitkisel ve hayvansal kaynaklı besinler yoluyla provitamin olarak alınır, güneş ışınlarının etkisiyle deride ve vücutta sentez edilir. D vitamini raşitizm (kemik ve dişlerde bozukluk ve eğrilik) oluşmasını engelleyen etkiye sahip bir grup maddenin ortak ismidir. Bunlar D1, D2 ve D3’tür. Vitamin D1 hormon özelliğine sahiptir. Vitamin D2 (ergokalsiferol) ergesterolden meydana gelir. Vitamin D3 (kolekalsiferol) vücuttaki bazı maddelerin ultraviyole ışınlarının etkisi ile değişime uğraması sonucu meydana gelir. D vitamini; yağda eriyen bir vitamindir. Emilimi için yağ ve safraya ihtiyaç vardır.
Fonksiyonları:
- En önemli işlevi kalsiyum metabolizmasını denetlemek ve düzenlemektir. D vitamini, kalsiyumun kemik ve diş dokusunda yer alabilmesi için çimento görevi gören bir vitamindir. Kalsiyumun kemiklere taşınmasına ve yerleşmesine yardımcı olur.
- Aynı zamanda fosfor metabolizmasına da yardımcı olmaktadır.
- Kalsiyum ve fosforun ince bağırsaklarda emilmesini ve kemiklerde depo edilmesini sağlar.
- İdrarla kalsiyum ve fosfor atılımını azaltır.
- Sağlam ve sürekli bir sinir sistemi ve kalp fonksiyonunun sağlanmasında gereklidir.
Son yıllarda, D vitamini eksikliği ve yetersizliğinin yaygın kanserler, kardiyovasküler hastalıklar, metabolik sendrom, enfeksiyöz ve otoimmun hastalıkların dahil olduğu bir çok kronik hastalıkla ilişkili olduğu bulunmuştur. Bu yaygın hastalıkların yayılımı özellikle endişe vericidir çünkü çalışmalar göstermiştir ki; sanayileşmiş ülkeleri içeren dünyanın kuzey bölgelerinin birçoğunda D vitamini yetersizliği oldukça yaygındır. D vitamini eksikliği artık küresel bir salgın olarak kabul edilmektedir. Ülkemizde son yıllarda Ankara bölgesinde yapılan bir çalışmada; oldukça yüksek oranda (%51,8) D vitamini eksikliği ve %20,7 oranında D vitamini yetersizliği tespit edilmiştir.
D Vitamini Yetersizliğinde; eksikliğinde çocukluk çağı raşitizmi (rikets) görülür. Yetişkin ve yaşlılarda Osteomalasia olarak bilinen bir kemik hastalığı görülür. Kemikler yumuşak, kalsiyum ve fosfor oranı düşer. Dişler kolay çürür. Kemik erimesi çok daha hızlı olur ve kemik kırıklıklarında uygunsuz iyileşme gerçekleşebilir. Ayrıca eksiklik görülen bireylerde kas zayıflığı gerçekleşebilir. Böbreklerde kalsiyum emiliminde azalma ve fosfor birikimi olabilir.
Vitamin D suda erimediği için fazlası idrarla atılamaz ve bu nedenle ihtiyaçtan fazla alınması sakıncalıdır. Fazlası eklemlerde ve yumuşak dokularda anormal kireçlenmeye neden olur. Yine çocuklarda fazla ve gelişigüzel kullanıldığında büyümede duraksama, kusma, böbreklerde taş oluşumu gözlenir.
En Zengin Kaynakları:
Balık yağı, balık, karaciğer, yumurta sarısı, tereyağı, zenginleştirilmiş besinler (örneğin margarin, ekmek, süt vb) ve güneş ışınlarıdır. Pencere camları ve kapalı giysiler güneş ışınlarını engeller. Güneş ışınları dik gelmeli, hergün15-30 dakika süre ile güneşlenme düzenli olarak yapılmalıdır. Derinin ince ya da kalın olması ve rengi önemlidir. Açık tenliler güneş ışığından daha zor D vitamini oluştururlar. Çocuk, genç ve yetişkin bireylerin günlük ihtiyacı 400IUile 1000IU (10- 25 mcg) arasıdır. Hamilelik döneminde ihtiyaç artar.